Gaslighting: En Çok Kullanılan Manipülasyon İfadeleri
Gaslighting denince aklınıza ne geliyor?
Kimi insanlar gaslight uygulamakta o kadar iyidir ki, buna maruz kaldığınızı fark bile edemezsiniz. Bazen bunu yapmalarının tek sebebi birilerinin üzerinde hâkimiyet kurmaktan hoşlanmalarıdır.
Gaslighting
Eğer gaslighting kelimesinin ne ifade ettiğini tam olarak bilmiyorsanız kısaca şöyle açıklayabiliriz: Gaslighting, duygu ve düşüncelerini manipüle ederek bir insanın akıl sağlığı hakkında kendini sorgulamasına sebep olmaktır. Bu terimin adı Gas Light(1938) isimli bir oyundan gelir. Oyunda erkek karakter karısını deli olduğuna inandırmaya çalışır ve gaz lambası söndüğünde kadın karakter bunun sadece saçmalıktan ibaret olduğunun farkına varır.
Bir gaslighter sizi değersiz hissettirecek söylemlerde ve davranışlarda bulunur. Size düpedüz yalanlar söyleyip ardından bunu kabullenmezler ve sizi aklınızdan şüphe ettirirler.
Kısaca, bir tür duygusal istismardır. Zihinsel sağlığınıza oldukça zarar verir.
Eğer size gaslight uygulayan biriyle ilişki içindeyseniz hiç düşünmeden, arkanıza bile bakmadan, en hızlı şekilde o kişiden uzaklaşmalısınız.
Peki ya bu kişi ailemizden birisiyse? Sınıf arkadaşımızsa? Ya da iş arkadaşımızsa?
İşte bu durumda gaslighting ile başa çıkmak biraz daha güç olabilir.
Deneyimlerime dayanarak, gaslighterların yaygın olarak kullandığı 5 ifadeyi belirledim ve bunlara birkaç cevap hazırladım.
1- Çok fazla tepki veriyorsun
Ev arkadaşımın bana ilk kez gaslight uyguladığı zamanı hiç unutmuyorum. Ev kuralları hakkında tartışıyorduk ve bana “Çok fazla tepki veriyorsun.” dedi. Evet, afallamıştım çünkü fazla tepki verdiğimi düşünmüyordum. Sadece içinde olduğumuz durumu gerçekçi bir şekilde ele almaya çalışıyordum.
Ama yine de sözleri içime şüphe tohumları ekmişti. Acaba gerçekten fazla tepki mi veriyordum? Belki de hiçten yere olayı büyütüyordum.
Bu şüphe içimde kök salıp büyümeye başladı ve beni cidden öyle davrandığıma inandırmaya başladı.
O her tartışmamızda bu cümleyi kurmaya devam etti, ben de ona inanmaya devam ettim. Ben kendimi sorgularken bu cümleyi kurarak her zaman üste çıkıyor ve beni haksız duruma düşürüyordu. Çok mu hassastım? Bu konu hakkında endişelenmem, kendimi değiştirmeye çalışmam gerekiyor muydu?
Uzun bir süre boyunca beni kelimeleriyle kontrol etmeye devam etti. Fakat üniversitede psikolojik danışmanından öğrendiğime göre olaylara fazla tepki vermiyordum. Sadece normal bir şekilde durumu ele almaya çalışıyordum. Gerçeklerin farkına vardıktan sonra kendime geldim ve kendi sınırlarımı çizmeye başladım.
Eğer birisi size çok fazla tepki verdiğinizi söylüyorsa, şüphesiz size gaslight uyguluyordur. Dolayısı ile düşünceleriniz ve inandıklarınız hakkında sizi yanıltmaya çalışıyor olabilirler.
Böyle bir durumda şu ifadeleri kullanarak bunun üstesinden gelebilirsiniz:
- Fazla tepki vermiyorum, sadece durumu olduğu gibi ele alıyorum.
- İnandıklarımın geçerli olmadığını düşünmen onları daha az gerçek yapmıyor.
- Seni nasıl hissettiğime ikna etmek benim işim değil, kendin çabalayıp anlamalısın.
- Söylediklerin yüzünden bunun üzerine tekrar düşünmeyeceğim. Ne hissettiğimi biliyorum ve içgüdülerime kuşkusuz güveniyorum.
Sağlıklı bir ilişki saygı ve iletişim üzerine kurulu olmalıdır.
2-Çok hassassın
Büyürken hep benimle ilgili bir sorun olduğunu düşündüm. Küçükken sürekli ağlayan “o hassas” kişiydim. Yani en azından hakkımda söylenen şey buydu. Böylece ben de tüm duygularımı ve keşfettiğim her şeyi şişeleyip içime atmayı öğrendim.
Fakat bu bana kendimi daha iyi falan hissettirmedi. Hatta tam tersine daha da kötü hissettirdi. Çoğu zamanımı neden böyle depresif hissettiğimi bilmeden geçiriyordum.
Ben hassas falan değildim. Sadece normal duygulara sahip olan bir insandım. Doğrusu asıl sorunu olan insanlar bana hassas olduğumu söyleyen gaslighterlardı.
Eğer birisi size de hassas olduğunuzu söyleyip size, sizinle ilgili bir sorun varmış gibi hissettirirse buna müsaade etmeyin. Zira bu gerçek değil. Siz sadece duygularını yaşayan normal bir insansınız.
Böyle bir durumda şu ifadeleri kullanarak bunun üstesinden gelebilirsiniz:
- Ben fazla hassas değilim, sadece doğal duygularımı sergiliyorum.
- Hassas olmak yanlış bir şey değil.
- Hissettiklerim için senden özür dilemeyeceğim.
- İstediklerimi hissetmemde bir sakınca göremiyorum.
3- Hayal Görüyorsun
Partnerinizin sizi aldattığından ya da bir arkadaşınızın arkanızdan konuştuğundan şüpheleniyor olabilirsiniz. Lakin bunu onlara söylediğinizde bunu yalanlayıp paranoyakça davrandığınızı söyleyebilirler.
Veya onları yalan söylerken yakalamışken tam olarak ne dediklerini anlamadığınızı öne sürerek size gaslight uygulayabilirler.
Bu argümanla gaslighta uğrayıp kendinizi sorgulamaya başlamanız olağan bir durumdur. Delirmeye başladığınızı bile düşünebilirsiniz. Hayır, sadece manipüle ediliyorsunuz.
Eğer birisi size hayal gördüğünüzü ve bunların gerçek olmadığını iddia ederse ona şunları söyleyebilirsiniz:
- Ne duyduğumu/söylediğimi gayet iyi biliyorum ve gerçekleri söylemeni bekliyorum.
- Hayal falan görmüyorum; burada dönen şeylerin farkındayım.
- Neden bana gaslight uygulamaya çalışıyorsun?
- Paranoyakça davranmıyorum; sadece gözlem yapıyorum.
4- Böyle Bir Şey Söylemedim
İşte gaslighting tarihinde en çok kullanılan o cümle… Sadece inkar, inkar, inkar..
Gaslighter’lar kırıcı bir şey yaptığında/söylediğinde ve siz buna karşı çıktığınızda, hemen böyle bir şey yapmadıklarını/söylediklerini ileri süreceklerdir. Sizi hafızanızdan ve algınızdan şüphe ettireceklerdir.
Bir defasında patronum iznimi onaylamıştı fakat ona tekrar bunu sorduğumda inkar etti. Hem kafam karışmıştı hem de üzülmüştüm. Neye inanacağımı bilmiyordum.
Ama neticede onun ne dediğinin pek de fazla önemi olmadığının farkına vardım, sonuçta ben daha önce ne duyduğumu gayet iyi biliyordum.
İzinlerimi onun tayin ettiğinin farkındaydım. Ve böylece insan kaynaklarına gidip şikayette bulundum.
Eğer birisi söylediklerini ya da yaptıklarını yalanlayıp gaslight uygulamaya kalkışırsa, ona boyun eğmeyin. Silahlarınızı kuşanın ve kendiniz için savaşın.
- Ne duyduğumu/gördüğümü gayet iyi biliyorum, bana kendimden şüphe ettiremezsin.
- Sen ne dediğini/yaptığını hatırlamıyor olabilirsin ama ben hatırlıyorum ve bu beni kırıyor.
- Neden inkar ettiğin hakkında hiçbir fikrim yok fakat neler olduğunu biliyorum. Bana gaslight uygulamana müsaade etmeyeceğim.
5- O Kadar Da Büyük Bir Olay Değil
Yaşadıklarınızı küçümsemek bir başka gaslighting taktiğidir.
Size düşünceleriniz geçersizmiş ya da çok fazla düşünüyormuşsunuz(overthink) gibi hissettirecekler. Bir keresinde arkadaşlarıma, yolculuk yaparken pasaportumu kaybettiğimde ne kadar stresli olduğumu anlatıyordum. İçlerinden biri dedi ki, “O kadar da büyük bir olay değil.” Neden böyle bir şey söylemişti ki? Oldukça kırılmıştım. O stres benim için çok büyük bir yüktü.
Ama fark ettim ki nelerle uğraştığım hakkında hiçbir fikri yoktu ve bu yüzden deneyimlerimi aşağılıyordu.
Birisi sizin mental sağlığınızı önemsemediğinde bu cidden çok kırıcı olabiliyor. Size göre çok güçlü olan şeyler hissediyor olabilirsiniz. Duygularınız üzerinde hakkınız var. Bu haklarınızı koruyun ve insanların buna müdahale etmesine izin vermeyin.
- Bu benim için büyük bir şey ve duygularıma saygı duymalısın.
- Bunun büyük bir şey olmadığını düşünüyor olabilirsin ama bana göre öyle, desteğine ihtiyacım var.
- Duygularımı önemsiz bulman onları daha az gerçek yapmıyor.
- Sen bunları büyük bir olay olarak görmüyorsun diye kendi mental sağlığımı göz ardı etmeyeceğim.
Sıradan bir gaslighter’ı tespit etmek zor olabilir. Ancak kendinizi bu tür zihinsel tacizden korumak için işaretlerin farkına varmaya çalışmalı ve bu durumda nasıl tepki vereceğinizi çok iyi bilmelisiniz.
Bir gaslighter ile baş ediyorsanız, yalnız olmadığınızı bilmelisiniz. Seçenekleriniz olduğunu hatırlamalı, bu kişiyi uyarmalı, ilişkinizi bitirmeli ya da profesyonel yardım almalısınız. Kimse kötü bir muameleyi hak etmez.
Toksik insanlar ile de başınızın dertte olduğunu düşünüyorsanız, Toksik İnsan Çeşitleri yazımı da okumanızı tavsiye ederim.
Ceviri: Sura
Bu metnin orijinaline ulaşmak için Medium adlı siteyi ziyaret edebilirsiniz.
- Duygusal İstismarda Bulunan 5 Anne Türü - 17/06/2022
- Gaslighting: En Çok Kullanılan Manipülasyon İfadeleri - 16/06/2022
- Mental Sağlığımız Aslında Neden Önemlidir? - 03/06/2022